Chứng cứ điện tử trong vụ án dân sự
Sự xuất hiện của công nghệ thông tin đã mang đến sự thay đổi to lớn trong việc cung cấp và sử dụng chứng cứ trong lĩnh vực pháp luật, đặt biệt là trong những vụ án dân sự. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về chứng cứ điện tử, so sánh với chứng cứ truyền thống, cách thức thu thập và giao nộp chứng cứ điện tử theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự.
1. Chứng cứ là gì?
Trong lĩnh vực pháp luật, chứng cứ là bằng chứng hoặc dấu vết cung cấp thông tin hỗ trợ để xác định sự thật của một sự việc hay tranh chấp. Được đương sự và cơ quan, tổ chức, cá nhân khác giao nộp, xuất trình cho Tòa án trong quá trình tố tụng hoặc do Tòa án thu thập được theo trình tự, thủ tục do Bộ luật Tố tụng dân sự quy định. Chứng cứ đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp, tuyên án và đưa ra quyết định tại tòa án[1].
2. Chứng cứ điện tử là gì?
Hiện nay vẫn chưa có khái niệm, hay định nghĩa về chứng cứ điện tử. Nhưng chúng ta có thể căn cứ vào khái niệm chứng cứ và khái niệm về dữ liệu điện tử để diễn giải về chứng cứ điện tử. Theo Luật Nghiệp Thành hiểu chứng cứ điện tử là loại chứng cứ được tạo ra, lưu trữ, và truyền tải dưới dạng điện tử[2]. Đây là những tài liệu, thông tin hoặc dữ liệu có thể được truy cập, xem xét và sử dụng thông qua các thiết bị điện tử như máy tính, điện thoại di động, máy tính bảng, v.v.[3]
3. So sánh chứng cứ điện tử và chứng cứ truyền thống:
Chứng cứ điện tử:
Lưu trữ và truyền tải dưới dạng điện tử.
Dễ dàng sao lưu và lưu giữ.
Có thể bị sửa đổi hoặc thay đổi nếu không được bảo vệ đúng cách.
Dễ dàng truy cập và xem xét thông qua các thiết bị điện tử.
Chứng cứ truyền thống:
Thường tồn tại dưới dạng giấy tờ, hồ sơ, vật phẩm, v.v.
Đòi hỏi không gian lưu trữ lớn và bảo quản cẩn thận.
Khó bị sửa đổi hoặc thay đổi nếu không có sự can thiệp trái phép.
Cần phải trình bày trực tiếp trong phiên tòa.
4. Cách thức thu thập chứng cứ điện tử:
Việc thu thập chứng cứ điện tử phải tuân thủ các quy định pháp luật liên quan để đảm bảo tính toàn vẹn và hợp pháp của chứng cứ. Pháp luật về tố tụng dân sự chưa có quy định về vấn đề thu thập, đánh giá, kiểm tra, bảo quản chứng cứ điện tử nên trong thực tiễn, chứng cứ điện tử được thu thập, kiểm tra, đánh giá thường phụ thuộc vào năng lực, trình độ của người trực tiếp thực hiện. Luật Nghiệp Thành xin phép được nêu quan điểm của mình trong việc thu thập chứng cứ điện tử như sau:
a. Xác thực chứng cứ điện tử:
Chứng cứ điện tử phải được xác thực tính toàn vẹn và nguồn gốc của dữ liệu. Giá trị làm chứng cứ và giá trị chứng cứ của thông điệp dữ liệu được xác định căn cứ vào độ tin cậy của cách thức khởi tạo, lưu trữ hoặc truyền gửi thông điệp dữ liệu. Đảm bảo tính khách quan (không phụ thuộc vào ý chí con người tạo nên), tính liên quan (có liên quan đến nội dung vụ việc) và chưa thông qua tác động của con người để chỉnh sửa (tính hợp pháp). Như vậy, khác với chứng cứ truyền thống, giá trị không chỉ đánh giá trên các tiêu chí khách quan, liên quan và hợp pháp mà còn xác định dựa thêm vào cả tiêu chí cách thức đảm bảo và duy trì tính toàn vẹn của thông điệp dữ liệu điện tử và cách xác định của người khởi tạo thông điệp đó hoặc các yếu tố phù hợp khác.
b. Lưu trữ và bảo quản chứng cứ điện tử:
Chứng cứ điện tử cần được lưu trữ và bảo quản cẩn thận để tránh mất mát dữ liệu và đảm bảo tính toàn vẹn của thông tin trước khi cung cấp cho Tòa án. Bảo đảm và duy trì tính toàn vẹn của thông điệp dữ liệu; có thể xác định người khởi tạo và các yếu tố phù hợp khác khi Tòa án có yêu cầu.
Có thể sử dụng các công nghệ lưu trữ và phục hồi dữ liệu để đảm bảo tính toàn vẹn của chứng cứ điện tử.
c. Đáp ứng yêu cầu pháp luật:
Cần tuân thủ các quy định pháp luật về sử dụng chứng cứ điện tử, bao gồm việc sử dụng các hình thức chứng thư số, chứng thư số tự động và chữ ký điện tử. Ngoài ra không nên đợi tới khi bắt đầu phiên Tòa mới đưa chứng cứ trong điện thoại hay máy tính để Tòa xem xét (trường hợp này khả năng cao sẽ bị từ chối).
Để chứng cứ về dữ liệu điện tử mang tính xác thực hơn, chúng ta có thể đến văn phòng thừa phát lại để lập vi bằng.
5. Cách giao nộp chứng cứ điện tử:
a. Giao nộp chứng cứ điện tử theo yêu cầu của tòa án:
Trong quá trình xử lý vụ án, tòa án có thể yêu cầu các bên gửi các chứng cứ điện tử để hỗ trợ quyết định của Tòa án dựa trên lời khai của đương sự cung cấp.
Các bên phải tuân thủ yêu cầu của tòa án về việc giao nộp và sử dụng chứng cứ điện tử. Ngoài ra đương sự có thể tự mình giao nộp cho Tòa án để bảo vệ quyền lợi của mình trong giai đoạn cung cấp tài liệu, chứng cứ.
b. Bảo vệ chứng cứ điện tử:
Các bên tham gia vụ án cần đảm bảo tính bảo mật và bảo vệ chứng cứ điện tử khỏi sự can thiệp trái phép.
Sử dụng các phương tiện bảo mật điện tử và mã hóa dữ liệu để đảm bảo tính bảo mật của chứng cứ điện tử.
Kết lại:
Chứng cứ điện tử trong vụ án dân sự chỉ phát huy được hết giá trị của nó trong quá trình tố tụng khi đương sự biết cách kết hợp với những chứng cứ khác và các lập luận đúng thời điểm, phù hợp theo quy định của pháp luật.
Chứng cứ điện tử là một phần không thể thiếu trong lĩnh vực pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam trong thời đại công nghệ số hiện nay. Việc thu thập, lưu trữ, và giao nộp chứng cứ điện tử đúng quy định pháp luật đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính hợp pháp, minh bạch và công bằng trong giải quyết tranh chấp và tố tụng tại tòa án. Các bên tham gia vụ án cần nắm vững các quy định pháp luật liên quan và tuân thủ đúng quy trình để đảm bảo tính hiệu quả và chính xác của chứng cứ điện tử trong quá trình giải quyết tranh chấp và tố tụng. Mục đích cuối cùng là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.
Trên đây là chia sẻ của Luật Nghiệp Thành về “Chứng cứ điện tử trong vụ án dân sự”.
Nếu bạn cảm thấy bài viết hữu ích thì Bạn cùng chúng tôi lan tỏa tri thức cho cộng đồng bằng cách nhấn “Chia sẻ” bài viết này.
Luật Nghiệp Thành cảm ơn các bạn đã xem, chia sẻ và mong nhận được phản hồi, góp ý bổ sung.
Biên tập: Nguyễn Minh Cơ
Người hướng dẫn: Luật sư Thuận.
[1] Điều 93 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015
[2] khoản 4, khoản 5 Điều 4 Luật giao dịch điện tử 2005
[3] Khoản 3 Điều 95 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015
